Tải nhận thức, cách tránh quá tải

Có thể bạn đã có những phương pháp học tập, làm việc hiệu quả cho riêng bản thân nhưng mình tin chắc rằng càng hiểu thêm về con người và tiềm năng của con người sẽ giúp chúng ta nâng cấp và hoàn thiện những phương pháp đó để gia tăng hiệu suất công việc, học tập.

Bài viết sẽ đề cập đến cách thức tránh overload (quá tải) bằng việc điều chỉnh cognitive load (tải nhận thức), tuy nhiên trước hết ta hãy đi qua những kiến thức cơ bản về trí nhớ đã nhé.

Các loại trí nhớ

Về cơ bản, ta có 3 loại trí nhớ

• Sensory memory - trí nhớ giác quan: Thường nhận lượng thông tin rất lớn nhưng chỉ giữ được trong vòng 1 giây.
• Short-term memory - trí nhớ ngắn hạn: hay còn gọi là trí nhớ tức thời, thời lượng ghi nhớ là 20 đến 30 giây. Và lượng thông tin ghi nhớ giới hạn từ 5–9 mẩu thông tin.
• Long-term memory - trí nhớ dài hạn: thông tin có thể được lưu giữ rất lâu từ hàng giờ tới tháng, năm.

Quá trình cơ bản của việc ghi nhớ thông tin

Và khi cần truy xuất thông tin thì quá trình này diễn ra ngược lại.

Ngoài ra, còn có một loại trí nhớ khác, cũng chính là nơi chúng ta cần quan tâm hôm nay Working memory - trí nhớ vận hành.

Working memory - trí nhớ vận hành

Trí nhớ vận hành được sử dụng để lưu trữ và xử lý thông tin trong quá trình tư duy và giải quyết vấn đề.

Working memory được định nghĩa như một loại trí nhớ ngắn hạn và do đó 2 loại này thường bị trộn lẫn với nhau.

Đây là không gian để ta đưa thông tin vào xử lý, sắp xếp,... sau cùng có thể đưa vào lưu trữ trong long-term memory - trí nhớ dài hạn.

Và lượng thông tin mà ta đưa vào trong working-memory để xử lý được gọi là cognitive load - tải nhận thức .

Cognitive load - Tải nhận thức

Mỗi khi ta học tập, giải quyết vấn đề, ta đưa vào working memory (trí nhớ làm việc) một lượng thông tin, nó gọi là tải nhận thức.

Vấn đề là working memory có giới hạn do đó nếu tải nhận thức vượt quá bộ nhớ ta sẽ dễ bị overload (quá tải), biểu hiện là mất thông tin và dễ stress.

Lưu ý: lượng thông tin khác với độ khó của thông tin.

Các loại tải nhận thức

Có 3 loại tải nhận thức

Intrinsic - Tải nội tại

Là lượng thông tin chứa trong tài liệu học tập hay công việc, nó gần như không thể giảm tải.

Extraneous - Tải ngoài

Là cách thức thông tin được truyền.

Và cũng có thể dịch là tải do truyền

Các phương thức truyền thông tin như: qua chữ viết, văn bản, hình ảnh, video, hay cử chỉ,..

Germane - Tải liên quan

Quá trình xây dựng và tự động hoá thông tin, kiến thức ta cũng cần truy xuất thông tin từ long-term memory. Lúc đó thông tin mà ta truy xuất được gọi là schema - phác đồ và lượng thông tin đó gọi là germane cognitive load - tải liên quan.

Đây là biểu đồ mô tả cách mà mình hình dung

Ví dụ: Công thức tính quãng đường

S = v x t

S: quãng đường, v: vận tốc, t: thời gian, được gọi là các yếu tố cấu thành, kết hợp với thứ tự của chúng tạo nên 1 schema - phác đồ.

Cách giảm tải nhận thức

Hiểu về 3 loại tải ta có các cách thức

Giảm tải nội tại: Tuy không thể thay đổi nhưng ta có thể chia thành nhiều phần và xử lý từng phần một.

Ví dụ như bài viết này, nếu như chưa từng tìm hiểu mà phải tiêu hoá một đống thuật ngữ, khái niệm như này thì rất dễ bị overload (quá tải). Do đó ta có thể chia thành các phần nhỏ, và sắp xếp thời gian để tìm hiểu như sau:

• Tìm hiểu trí nhớ, các loại trí nhớ
• Tìm hiểu sâu về working memory
• Tìm hiểu về cognitive load - tải nhận thức
• Intrinsic, extraneous
• Germane, schema

Giảm tải ngoài: Chọn phương thức để tiếp nhận thông tin hợp lý, thông thường lựa chọn hình ảnh sẽ tốt hơn văn bản

Sử dụng: Mind map

Ví dụ như ở phần tải liên quan, thay vì nhớ một đống văn bản, mình có thể vẽ nó ra như các hình trên.

Giảm tải liên quan: Luyện tập để tối ưu những phác đồ đã có sẵn, khi đó phác đồ cần tải lên sẽ chỉ cần nỗ lực tối thiểu.

Khi đã quá quen với những khái niệm về trí nhớ, hay working memory, thì lúc tìm hiểu về cognitive load sẽ thoải mái hơn vì tải liên quan sẽ được tối ưu nhỏ nhất.

Tham khảo

• Wikipedia - Cognitive load
• Tạp chí khoa học Trường DHSP TPHCM Tập 14 số 4 - năm 2017